A pegada das cantareiras, mulleres que durante xeracións transmitiron a música galega a través da oralidade, segue moi presente hoxe en día grazas á súa reinterpretación por artistas que beben da tradición e a mesturan con sons contemporáneos. Propostas como as de De Ninghures, Fillas de Cassandra, Caamaño & Ameixeiras ou Mondra amosan como este patrimonio cultural segue vivo e en constante evolución.
No marco dun ano no que a Real Academia Galega dedica o Día das Letras Galegas a estas figuras senlleiras, a musicóloga e antropóloga Beatriz Busto destaca que este momento de esplendor é froito dun longo percorrido colectivo. A tradición convértese así nunha fonte viva de inspiración que dialoga co presente, a través da electrónica, dos sintetizadores e doutros formatos creativos actuais.
Un legado que vai máis alá da celebración
A homenaxe institucional é ben recibida, pero tamén provoca reflexións. Gisela Sanmartín, presidenta de Somos Pandereteiras, expresa unha mestura de ledicia e cautela. Aplaude o recoñecemento ás tocadoras, mais advirte que mozas e mozos adoitan acudir máis a concertos que fusionan tradición con estilos modernos que a actuacións tradicionais. “Agardo que isto non sexa só unha celebración puntual que caia no esquecemento”, comenta.
Iniciativas como a da asociación Somos Pandereteiras ou a academia As Marías traballan para manter viva esta herdanza mediante actividades formativas e culturais. Desde As Marías destacan que a aprendizaxe da pandereita provoca unha conexión emocional profunda, especialmente entre mulleres de entre 21 e 55 anos que buscan recuperar a memoria das súas avoas ou das festas populares da infancia.
Camiñando entre a memoria e a innovación
O legado das cantareiras está a xerar novos espazos de creación. Un exemplo disto é o proxecto das Fillas de Cassandra, o dúo formado por María Soa e Sara Faro, que vén de lanzar o EP ‘Hibernarse’. Cun estilo que continúa a liña marcada por Acrópole, propoñen unha pausa reflexiva nun contexto musical cada vez máis acelerado. Reivindican o valor de cantar como forma de comunicación, seguindo a tradición de mulleres como Severina Murias e lembrando as orixes familiares da súa formación musical.
Outro exemplo desta nova xeración é De Ninghures, grupo formado por sete mozos e mozas de diferentes puntos de Galicia. Nacido nas foliadas da Fonsagrada e de Melide, a súa música mestura tradición oral con plataformas dixitais. Hadrián García e Marta Álvarez coinciden en que a música tradicional engancha emocionalmente e que sen as cantareiras, non se tería chegado ao presente. “Somos porque foron”, sentencia García, que destaca a capacidade poética das mulleres que, malia non saber ler nin escribir, compuxeron verdadeiras xoias líricas.
Un impulso necesario para saldar unha débeda histórica
Caamaño & Ameixeiras, dúo integrado por Sabela Caamaño e Antía Ameixeiras, tamén se suma a esta corrente de renovación. Acaban de presentar Ghatiña Mansa, unha colaboración con Tanxugueiras que desafía os modelos do amor tradicional. Para elas, as cantareiras non son só fonte de inspiración, senón o propio material co que constrúen cada día a súa música. “Hai unha débeda histórica con elas que por fin comeza a saldarse”, afirma Caamaño.
Pola súa parte, Mondra, nome artístico de Martín Mondragón, salienta que un dos maiores logros da música galega recente é que, malia a situación da lingua, conseguiu conectar coas novas xeracións. No seu novo proxecto ‘De Rolda’, busca tecer pontes entre a tradición oral e unha instrumentación máis orgánica, empregando arquivos de cantigas como punto de partida creativo.
A musicóloga Beatriz Busto conclúe lembrando que detrás de todo isto hai unha rede informal de creación artística protagonizada por mulleres do rural. “Non eran músicas profesionais, senón labregas que compuñan para cantar nas súas comunidades”, afirma. Unha realidade que cómpre recoñecer e poñer en valor, non só nun día sinalado, senón como parte fundamental da identidade cultural galega.
