Hai pouco máis de dez anos, en 2012, a filóloga galega Goretti Sanmartín Rei (A Estrada, 1964) foi elixida responsable municipal en Santiago dun BNG que daquela contaba con tres concelleiros. Xa no 2015 entrou na Corporación municipal e compaxinaba o seu cargo de concelleira coa vicepresidencia da Deputación da Coruña e cun papel moi significativo na Executiva Nacional do BNG, onde se consolidou como un dos “pesos pesados” do partido.
Despois de anos remando na oposición, obtendo dous edís tanto en 2015 e 2019, Goretti Sanmartín concorría ás Eleccións Municipais do 28 de maio cun mensaxe claro: ía ser a primeira muller e nacionalista en chegar a Alcaldía de Santiago. Ningunha enquisa lle deu a razón durante a campaña, pero si o fixeron os composteláns co seu voto: foi a gran triunfadora da noite electoral, dándolle o “sorpasso” como primeira forza de esquerda ó PSdeG de Xosé Sánchez Bugallo e quedando a apenas 200 votos de conseguir sete actas.
Agora, xa co bastón de mando nas súas mans e á fronte dun Goberno de coalición con Compostela Aberta no que o PSdeG non quixo entrar, a nova alcaldesa fixa como reto nada menos que mudar o modelo de cidade dunha capital galega na que quere que a xente queira vivir “situando ós veciños no centro de calquera decisión”.
—Durante toda a campaña falou da posibilidade de ser alcaldesa, pero antes do 28-M ningunha enquisa situaba ó BNG como primeira forza da esquerda e coa posibilidade de liderar un goberno. Como foi esa noite electoral na que se fixo realidade?
—Foi unha sensación moi positiva, de dicir “si, conseguímolo”, de que o traballo tivo os seus froitos. Realmente nós sabiamos que estabamos aí aí, que podía ser, e mesmo puido ser mellor, porque por 214 non puidemos ter o sétimo concelleiro a costa do Partido Popular, co cal sería un resultado aínda moito mellor, pero a verdade é que é un magnífico resultado para o BNG de Santiago, un feito histórico. É a primeira vez que acadamos a Alcaldía e ademais cunha muller, e temos a Alcaldía da capital de Galiza, que non é calquera cousa, é un lugar simbólico, especial, onde están tódalas administracións confluíndo. Para nós é tamén unha responsabilidade moi grande: agora que estamos aquí temos que cumprir con tódalas expectativas e toda a confianza depositada en nós por tantísima xente que aínda nos sigue enviando mensaxes e felicitando. Foi un subidón de vibracións positivas.
—Tras esta victoria converteuse no rostro do BNG a nivel municipal. Síntese observada ou cunha presión engadida?
—Está claro que ser alcaldesa e termos a alcaldía como BNG na capital de Galiza é un feito que fai que todo o mundo poña os ollos en nós. Somos un espello no que moita xente vai poder mirar e imos desenvolver políticas transformadoras que van ser unha referencia e, sen ningunha dúbida, vai haber moitas olladas postas en cales son os pasos que damos, cara onde imos e que facemos. Si que hai esa sensación de que todo o mundo está pendente de cada un dos pasos que imos dando, pero ó mesmo tempo temos un coñecemento importante do que é este Concello: eu levo aquí xa bastantes anos directamente no mundo municipal, pero antes tamén ligada ós equipos de traballo dentro da organización vinculados á política municipal e polo tanto creo que temos ademais un equipo moi potente con moita capacidade, moito coñecemento e especializado en distintos ámbitos e a verdade é que estou moi contenta do conxunto do goberno, das persoas que o integraron e dixeron “imos a por todas”.
—Agardaba que o proceso de formación de goberno fora tan complexo, coa negativa do PSdeG a entrar nunha coalición?
—Eu agardaba, dende logo, que o PSOE finalmente, parecíame o lóxico despois do que lle dixo o conxunto da poboación de Santiago, cun resultado de seis concelleiros. Eles non o entenderon así, non quixeron entrar, e é algo que nós cremos que non é bo, xa que canto máis forte sexa un goberno, mellor: habería unha mensaxe clara, con 14 votos da esquerda fronte ós 11 da dereita. Ademais, poderíase desenvolver un programa moi claro, con políticas transformadoras e con moitísimas máis mans para traballar. De calquera maneira, unha vez que o PSOE toma esa decisión, nós estabamos preparados dende o primeiro día para entrar a gobernar e as persoas que estamos, as oito que conforman o goberno, do BNG e de Compostela Aberta, imos facer un bo traballo. Agora temos que ir comezando paulatinamente a solucionar moitos temas que quedaron estancados do anterior mandato e que necesitamos poñer en marcha. Hai que desenferruxar moitas cousas.
—O primeiro mes trala formación do Goberno estivo marcado pola polémica por no acudir á misa polo Apóstolo o 25 de Xullo. Agardaba unha polémica semellante?
—Nós asistiremos a tódolos actos do 25 de xullo: á Ofrenda, ó recibimento do delegado rexio, que vai estar no Pazo de Raxoi, vai asinar no libro de honra, e o único ó que nós non asistimos e ó acto litúrxico. Polo demais, hai unha participación mesmo como entidade anfitrioa deses actos. Eu creo que hai moitísimas cousas das que teríamos que estar falando nestes momentos que non sexan isto, como todo o relacionado co contrato de transportes e a necesidade de sacalo adiante ou todo o que ten que ver coa mellora dos servizos públicos, con facer outro modelo de políticas turísticas… É dicir, que temos moitísimas cuestións enriba da mesa e parece que se queren fixar única e exclusivamente nun tema simbólico que ten a súa importancia, porque está claro que en tanto que son a máxima representación a nivel municipal vou estar presente en tódolos actos, e creo que o resto e montar polémicas artificiais e non lle vexo ningún sentido.
En todo caso, nós defendemos que este 25 de xullo debe haber tódolos anos un acto institucional da propia cidade, algo que non existía até o de agora, porque o que hai é un acto organizado pola Casa Real e a Igrexa, e necesitamos ter un acto propio e recoñecemento a persoas ou entidades que constrúen cidade e concello. Nesas estamos, creando esa Alba de Compostela, e ademais pensamos que está perfectamente engarzada coa celebración do 75 aniversario de Castelao.
—Agarda que esa “polémica artificial” se quede aquí ou cre que terá máis percorrido ó longo do mandato?
—Eu creo que non, que non vai ter máis percorrido, que isto vai acabar aquí. A min o que me preocupa sobre todo é o que pensa a sociedade compostelá: podo entender que haxa algunha xente á que non lle guste, que preferiría que a situación fose outra, pero eu o que atopo en xeral é boa receptividade e xente que cre que é lóxico e que é entendible. Xa vimos perfectamente que a propia Igrexa, o propio arcebispo, comprende a decisión aínda que non a comparta e creo que entra dentro da normalidade máis absoluta. E creo que se non é entendible e pleno século XXI, no ano 2023, que unha persoa non acuda a un acto relixioso nun Estado aconfesional, pois non sei, hai poucas palabras, pouco que dicir. E insisto, creo que a maior parte da poboación de Compostela o entende perfectamente.
—Recén chegada á Alcaldía vai ter que xestionar algúns dos proxectos postos en marcha polo anterior Goberno local, como o novo contrato de transportes, o acordo coa Deputación da Coruña para a Casa da Xuventude, a humanización do Restollal ou o complexo deportivo de Santa Marta. Que pasará con todos eses proxectos que iniciados ó final do anterior mandato?
—Hai cuestións que están en moi distinto nivel: hai algunhas que estaban nun nivel simplemente dun preacordo, como é na Casa da Xuventude. En canto se constitúa a Deputación da Coruña, na próxima semana, xa falaremos sobre ese preacordo que se tiña co PSOE para ver que se pode facer aí.
Hai outras cuestións nas que o traballo estaba moito máis avanzado, como é o caso do contrato de transportes: xa podía estar en vías de adxudicarse, pero houbo unha serie de recursos postos sobre os propios pregos e que fixeron que teñamos que dar un pequeno paso atrás. Iso é no que nós estamos agora, mirando se é factible que poidamos facer pequenas modificacións e mantelo para non ter que volver ó inicio de todo. De ter que facelo tardaríamos moitísimo máis tempo en ter os autobuses do novo contrato na rúa e sabemos tamén que o estado no que están agora mesmo non é o máis óptimo para o conxunto da cidade, así que para nós iso é unha preferencia absoluta.
No caso do Restollal o Concello de Santiago perdeu os fondos que había. Aínda que se presentaron a unha axuda, iso non puido ser, así que nós volveremos a buscar fondos para unha obra que non ten que ser exactamente esa, pero si para un proxecto que vaia nesa liña, xa que nós defendemos tamén mudar esas avenidas sobredimensionadas, como tantas outras, con tantos carrís e tanta preferencia dos coches pero sen beirarrúas, espazos de socialización e zonas verdes. Nós estamos por renaturalizar os espazos urbanos para que haxa realmente moito máis verde e darlle prioridade ó peón e ó tráfico ciclista. Polo tanto, nesas grandes vías, como Xoán XXIII, onde faremos tamén algunha actuación nesa liña, ou Romero Donallo, nós realmente queremos cambiar a fasquía, así que avanzaremos nese tema.
No caso do complexo de Santa Marta non hai un orzamento enriba da mesa, entón moitas das cousas que están postas como anuncio ó que hai que ver o que é factible e o que non. Intentaremos rescatar todo o que entendamos que é bo para o conxunto da veciñanza deses proxectos, pero sobre todo hai unha cuestión importantísima que é procurar financiamento en fondos do estado, a nivel galego e europeos porque evidentemente hai moitas das cuestións que se puxeron enriba da mesa que con fondos só propios do Concello non chega.
—Nese proceso de redefinición do contrato de transportes abordarse unha reestructuración das liñas, máis aló da renovación da frota?
—Aínda temos pendente de ver que podemos facer, pero a nivel técnico estamos mirando de manter o contrato tal e como o deixou o PSOE, incrementando esas cuestións nas que se aceptaron os recursos. Ir a unha modificación grande suporía un atraso importante nas liñas. Unha vez que o saquemos e estea en vigor veríanse posibilidades de modificación do contrato para incrementar algunhas das cuestións que nós defendemos durante a campaña e que o PSOE non incluíra no contrato. Pero agora a prioridade fundamental é que este contrato poida saír.
—Durante a campaña un dos grandes temas en materia de mobilidade foi a situación en Virxe da Cerca. Máis aló do soterramento que reclamaba o PP, que solución propón o seu Goberno?
—Temos que estudalo, pero a nosa alternativa non pasaba por furar e facer túneles, senón por estudar a posibilidade de que iso sexa unha vía dun único sentido, deixando espazos tamén para a mobilidade ciclista, espazos para os peóns e sempre permitindo a entrada a aqueles lugares onde a xente teña que ir por cuestións de traballo, por exemplo facilitando a ida á Praza de Abastos. Esa é a liña en que se vai traballar dende Urbanismo.
—O Concello de Santiago vén de anunciar unha campaña para fomentar as boas prácticas entre os turistas que chegan á cidade. Que máis fará o Goberno local para abordar a problemática da chegada masiva de turistas?
—Co turismo hai un traballo a curto prazo que se refire directamente a unha campaña potente de sensibilización e concienciación sobre coidado do patrimonio, sobre o respecto ó dereito que ten a veciñanza a vivir en calma, tranquila e con dereito ó descanso. Esas son unha serie de cuestións que teñen que ser inmediatas e que nós entendemos ademais que a xente que ven ten que coñecer en orixe. Vainas coñecer cando chegue aquí, pero vai estar informada dende antes.
Esa campaña de sensibilización ten que ser potente para poñer en marcha xa, pero despois hai un traballo que ten que ser a medio e longo prazo, que é mudar un modelo turístico que se basea única e exclusivamente en contar números e cantidades. Temos que ir a un modelo turístico que non só veña aquí pola Catedral de Santiago, que tamén está moi ben, e a dar voltas arredor dela, senón que poida vir aquí e teña este destino como un lugar onde durme e pernocta para coñecer o resto de Galiza. Un pouco ó revés do que fan agora no verán, que cando hai un día de chuvia veñen todos a Santiago dende as praias, senón ó revés, que estean aquí e nun día de moito sol vaian á praia. E que veñan aquí porque hai un concerto magnífico ou porque queren facer rutas de sendeirismo…
É dicir, diversificar o modelo turístico e facer que haxa un de moita máis calidade, que poña en valor a nosa gastronomía e eses espazos verdes que temos. Todo iso leva un tempo, pero dende logo que para nós é fundamental e xa o dixemos dende o primeiro minuto: tódalas políticas que se apliquen van ter como centro ás persoas que viven e traballan aquí. Ese ten que ser o elemento: se as persoas que traballan e viven aquí non se senten cómodas e senten en certa maneira que están sendo expulsadas dos lugares por onde andan, algo falla. Pero iso, claro, non se cambia nun mes nin en dous. É un traballo máis a medio prazo.
—Parte dese traballo pasa pola programación cultural e estamos ás portas das Festas do Apóstolo, que xa estaban practicamente pechadas polo Goberno saínte. Canto puido aportar este novo Goberno local?
—Realmente as Festas do Apóstolo estaban pechadas polo Goberno saínte, o único que neste caso si que foi escolla deste Goberno, que é algo que se fai habitualmente, é ás pregoeiras, que van ser o grupo Leilía, de reconocido prestixio. Estamos moi contentas de que aceptasen e de que vaian ser as pregoeiras, estou seguro de que lles vai encantar á sociedade de Compostela. Despois do resto hai cousas que son máis habituais, o TradFest, os cabezudos, a banda… Hai cuestións que entran sempre e actuacións coas que nós cremos que vai haber unha variedade que vai ser a gusto de todo o mundo como no caso de Xabier Díaz, danza con Xacarandaina… O programa é variado, pero son as festas que deixou feitas o Goberno saínte. Nas seguintes verase a nosa impronta, pero nós nestes momentos o que temos que facer, como é lóxico, é facer un chamamento a todo o mundo a que goce delas, a que acuda os actos, a que os encha e a que a xente o pase ben.
—E cal vai a ser a impronta deste Goberno en vindeiras festas, tanto no Apóstolo e na Ascensión como na programación cultural en xeral?
—Nós imos apostar sempre por unha política de eventos culturais moito máis descentralizada, que vaia moito máis ós barrios, que aposte moito máis pola programación de artistas locais e galegos e que intente ademais poñelos en pé de igualdade tamén con representantes de máximo nivel doutras culturas do mundo, conseguindo que haxa espazos de vangarda. Nese sentido cremos que hai que dar saltos e, sobre todo, intentar conseguir que haxa eventos e participación artística con representación importante da creatividade local ó longo de todo o ano e non única e exclusivamente ligado ós periodos festivos, senón facer programacións que perduren no tempo.
—Outro dos problemas que máis preocupa ós veciños de Compostela é a vivenda. Que medidas se tomarán dende o Goberno local?
—Aquí hai unha cuestión, e é que a maior parte das competencias son da Xunta. Nós por un lado queremos conseguir, querémoslle poñer enriba da mesa, que haxa unha definición clara de vivenda baleira de tal maneira que nós podamos mobilizar a cantidade de vivendas baleiras que ten Santiago. Eses milleiros postos en circulación serían outra cousa, pero necesitamos esa definición previa. Por outro lado, nós cremos que o Consorcio podería ser un elemento moi útil se tivera unha recuperación importante do impulso económico.
Se conseguísemos que tanto o Estado como a Xunta de Galicia apostasen polo Consorcio e tivera unha capacidade orzamentaria maior poderiamos ir mercando pouco a pouco e facéndonos gradualmente cun parque de vivenda pública para ofrecer en réxime de alugueiro. En último lugar, nós tamén imos reclamar á Xunta de Galicia que constrúa máis vivenda de promoción pública en Santiago, ó mesmo tempo que daremos pasos para que a Empresa Municipal de Vivenda (Emuvisa) poida ser unha realidade, un tema realmente importante, para dende aí aproveitar para levar a cabo as políticas.
—Hai esperanza de acadar máis financiamento para o Consorcio nun ano coma este, con Eleccións Xerais e, probablemente, Eleccións Autonómicas?
—A cuestión é que a xente vexa que é unha necesidade absoluta. Nós temos solicitada unha reunión co delegado do Goberno. En canto a conceda, que dixo que ía ser en breve, esta é unha cuestión que imos poñer enriba da mesa, pero é certo que a partir do 2023 as cousas poden cambiar. Sexa co delegado do Goberno que for, nós imos insistir outra vez en que houbo un compromiso, case unha promesa, de choiva de millóns sobre Santiago. Pode ser que non poida ser así de repente, pero queremos que de maneira efectiva nos próximos anos se vaia subindo a aportación.
Pero non 30.000 ou 40.000 euros, senón subindo unha cantidade importante, porque o Consorcio ten nestes momentos unha capacidade orzamentaria que practicamente está na metade do que tiña hai anos, polo que hai pouco que facer. Nós esperanzas témolas todas, sobre todo no caso da Xunta de Galicia, de que cando se produzan as Eleccións Galegas sexa o BNG o que consiga ter esa presidencia, e trasladaremos as mesmas demandas que agora ó PP. No momento en que haxa esas eleccións non teño dúbida de que vai haber unha alternativa ó PP encabezada polo BNG e nese momento cambiará a situación, así que expectativas boas.
—E que se xoga Santiago este 23 de xullo, máis aló do financiamento do Consorcio?
—Santiago xógase moitísimo porque hai cantidade de cuestións que teñen que ver con reivindicacións históricas de Santiago que as ten que facer o Goberno central e que como BNG. Por exemplo, a creación dun xulgado de violencia de xénero en Santiago, unha demanda que se incluíu no acordo de investidura de Pedro Sánchez que non se fixo efectiva e é unha reclamación esixida por toda a sociedade. Pero ademais diso temos cuestións como a rotonda de Conxo, un barrio fragmentado que ten problemas importantes de cohesión por esa zona con problemas tamén de seguranza e integración paisaxística. Temos tamén a estación de mercadorías da Sionlla, outra reclamación histórica, para conseguir que se enlacen todos os polígonos entre si e para dar saída ás mercadorías.
Todo isto relacionado co incremento da capacidade das conexións ferroviarias ou a conexión directa necesaria por autovía entre Santiago e Lugo. Temos cantidade de cousas enriba da mesa que dependen do Goberno central. Está o temo do Orbital, que agora si está practicamente rematado, pero está pendente o Orbitaliño. Hai moitas cousas que aínda dependen do Estado e de que teñamos alí persoas que as demanden. Até o de agora, nestes últimos catro anos, foi o BNG o que levou esas demandas alí e nós esperamos agora ter a ese grupo galego forte que faga que iso sexa unha realidade.
—Cal vai ser a principal diferencia que percibirá a veciñanza entre este Goberno e o destes últimos catro anos?
—Vai ser un Goberno, por un lado, participativo, un Goberno que vai escoitar á xente, que vai practicar esa escoita activa, e que vai convocar eses consellos de participación cidadá para que a xente poida opinar, dicir, comentar e propor cousas dende o primeiro día. Vai ser un Goberno tamén que teña clarísimo que é importantísimo loitar contra o cambio climático, facer políticas que sexan de maneira transversal ecoloxistas, respectuosas co medio, que loiten pola igualdade e, sobre todo, por uns servizos públicos que sexan iguais para todo o mundo.
Así que imos intentar solucionar os problemas dos grandes contratos, sobre todo o tema do transporte, o primeiro que temos enriba da mesa, e fomentar ese cambio nas prioridades para que as rúas sexan espazos de socialización e de convivio e onde todo estea pensado para as persoas que van a pé, que teñen algunha diversidade funcional ou para as persoas maiores. Cremos que, se conseguísemos realmente recuperar esas ganas que ten algunha xente de volver vivir en Santiago e fixar poboación, xa podíamos comezar a dicir que cambiou o modelo. Nós queremos facer políticas transformadoras coas que se cambie o modelo coas persoas situadas sempre no centro.
—E cal é a Compostela que quere deixar destes catro anos?
—Pois, como dicía alguén, unha Compostela con máis árbores, con máis cultura e onde a xente sexa un pouquiño máis feliz.
