Da combinación de humor, crítica social e teatro nace «As que limpan», unha sátira que reivindica a loita das camareiras de piso por dereitos laborais dignos. Este colectivo, a miúdo infravalorado, protagoniza a última obra da compañía galega A Panadaría, fundada por Areta Bolado, Noelia Castro e Ailén Kendelman.
A peza foi galardoada con varios premios María Casares, entre eles os de Mellor Espectáculo, Mellor Dirección, Mellor Texto Orixinal e Mellor Actriz Protagonista, consolidándose como un dos grandes éxitos recentes da compañía. As que limpan engádese a unha traxectoria que inclúe obras como Elisa e Marcela (2017), Panamericana (2015) e Pan! Pan! (2013). Ademais, o colectivo organiza actividades paralelas como mesas redondas, publicacións sobre as súas pezas e obradoiros interactivos.
En plena xira por España e Portugal, Ailén Kendelman, portavoz da compañía, cóntanos nesta entrevista como naceu este espectáculo e as mensaxes que esperan transmitir ao público.
—Como e cando xurdiu a idea de crear esta obra?
—Atopabámonos en pleno confinamento, nesa época na que cada día, ás oito da tarde, todo o mundo aplaudía a médicas e enfermeiras. Decatámonos de que ninguén recoñecía o labor das limpadoras, que tamén estaban expostas entrando nas habitacións dos hospitais e desinfectando os espazos. A partir desa reflexión, decidimos traballar nunha obra que visibilizase a todas as mulleres, porque son mulleres na súa maioría, que limpan e que están tan invisibilizadas, tanto en momentos críticos como no día a día.
Eliximos falar das camareiras de piso porque nos interesaba moito o seu movemento, o das Kellys, que teñen formas moi creativas de reivindicarse, como repartir escobillas fronte ao Congreso dos Deputados. Pareceunos admirable como lograron facerse visibles nun contexto que constantemente as invisibiliza. A súa loita axudounos a focalizar e concretar mellor o que queriamos contar.
—E de onde saen esas anécdotas que aparecen na obra?
—Como ningunha de nós é limpadora, aínda que si temos familiares que o son, pareceunos imprescindible entrevistar camareiras de piso de diferentes lugares: Galicia, Madrid, Baleares, Canarias… Para nós era moi importante coñecer cales eran as súas reivindicacións e problemáticas. Tamén fixemos formacións sobre economía feminista, porque nos interesaba entender como funciona o mundo desde unha perspectiva económica que afecte directamente a estas mulleres.
—Que vos sorprendeu máis ao coñecer as súas historias?
—Impactounos descubrir que as problemáticas eran practicamente as mesmas en todas partes. Todas falaban da sobrecarga de traballo, dos ratios que as obrigaban a limpar un número de habitacións sen importar se se alongaban máis alá do horario, das lesións laborais que non están recoñecidas como enfermidades profesionais… Ademais dos baixos salarios, a subcontratación e un trato persoal que moitas veces deixa moito que desexar. Escoitar iso de xeito tan sistemático foi un golpe de realidade.
—A obra combina denuncia social e humor. Todo un exercicio de equilibrio.
—O máis importante foi preguntarlles a elas que querían ver. As traballadoras coas que falamos proporcionáronnos moitos códigos para abordar este tema con comedia. Sempre tivemos claro que non queriamos rirnos delas, senón da situación, desde un punto de vista crítico e reivindicativo. O respecto era a nosa premisa fundamental.
—Como foi a recepción do público?
—A reacción do público está a ser moi boa. As mulleres, sobre todo, séntense moi identificadas coa obra. Moitas volven vela e traen consigo familiares ou amigas que tamén se dedican á limpeza, o que nos enche de orgullo. Pola súa parte, os homes adoitan reflexionar máis sobre o seu papel nas tarefas domésticas e o tempo que dedican a colaborar na casa.
—Os números e o éxito de crítica e público avalanvos. É o voso gran éxito?
—Con esta obra logramos algo moi importante: foi a nosa primeira coprodución co Centro Dramático Nacional. Aínda que a compañía xa estaba consolidada, isto permitiunos afianzar aínda máis esa solidez. Sentímonos orgullosas de ser unha compañía que, aínda que reside en Galicia, pode presentar os seus traballos en escenarios de toda España.
—O teatro é, unha vez máis, un canalizador de conciencia social.
—Si, totalmente. O teatro é un altofalante que nos permite captar a atención do público durante 90 minutos. Para nós, ten todo o sentido usar ese tempo para visibilizar historias que adoitan pasar desapercibidas ou abordar problemáticas sociais que necesitan ser reivindicadas.
—Con esta xira e este éxito, tedes tempo para mergullarvos en novos proxectos?
—Agora mesmo estamos moi centradas en As que limpan. Somos un equipo que traballa con calma: en once anos creamos catro espectáculos. Para desenvolver unha nova obra necesitamos un momento de pausa, algo que agora mesmo non temos porque estamos viaxando constantemente.
—Como vos gustaría que a obra influíse no público?
—Queremos que aprendan a valorar un traballo esencial e reflexionen sobre o seu poder como consumidoras. É importante entender como funciona a economía e o impacto que ten, por exemplo, o turismo que practicamos. Pagar máis por unha habitación de hotel non significa que quen a limpa vaia cobrar mellor. Tamén buscamos que o público empatice con estas traballadoras e reflexione sobre como as valoramos no noso día a día. En definitiva, queremos convidar a unha reflexión máis ampla sobre as inxustizas do sistema e sobre o que cada unha de nós pode facer para recoñecer e respectar estes traballos.
