Nun piso ateigado de libros na Coruña, unha filla senta fronte ao seu pai, entre folios riscados a lapis, cadernos con notas e un exemplar gastado de ‘O Alienista’. Entre cafés e risas cómplices, revisan por enésima vez as páxinas dun brasileiro que leva máis dun século morto e que, porén, semella seguir a escribirlles na cabeza cada día.
Así xurdiu ‘As historias do futuro de Machado de Assis’, a obra máis recente de Alva Martínez Teixeiro e Carlos Paulo Martínez Pereiro, un proxecto editorial tan familiar como atrevido: recuperar vinte e cinco narracións da etapa máis fecunda de Machado para ler hoxe, en Galicia, coma se fosen profecías disfrazadas de sátira.
A Carlos Paulo, lingüista e tradutor, atrapouno Machado cando era novo, nun tempo no que a súa ironía se convertiu en manía e, sen decatarse, contaxioulla á súa filla. Alva creceu oíndo falar de Brás Cubas, de Quincas Borba e doutros nomes que se colaban nas conversas de cociña e sobremesa. Agora, anos despois, senten un fronte ao outro e recoñecen que editar xuntos este volume foi tamén unha forma de recuperar aquelas conversas antigas, de alongar un fío de complicidade que medrou entre libros e que se fortaleceu revisitando un autor que lles ensinou, a ambos, a desconfiar de todo.
O libro é, ao tempo, homenaxe e experimento: vinte e cinco pezas —unha novela curta, O Alienista, e vinte e catro contos escollidos con coidado— que demostran que a obsesión de Machado pola verdade, a mentira e a tolemia segue a ser hoxe, século XXI adiante, unha cuestión de actualidade rabiosa. Non é casualidade que moitos destes contos falen de rumores que se volven certezas, de médicos que diagnostican o que non existe, de charlatáns que se constrúen reputacións sobre fume e que as destrúen sen pudor.
O lector recoñecerá nas súas páxinas a risa carioca do século XIX, pero tamén o murmurio de calquera rede social onde circula a falsidade disfrazada de nova. Para Alva e Carlos Paulo, peneirar centos de contos ata elixir estes vinte e cinco foi como trazar un mapa do noso tempo, unha forma de advertir que, por moito que avancemos, sempre estamos a piques de repetirnos.
Escoller cada historia foi, din, un xogo e unha pelexa, un acordo e un desacordo: querían textos con gume, non pezas de museo, un Machado que incomode e obrigue a repensar, non un busto de mármore para decorar bibliotecas. E non menos importante: facelo en galego-portugués é tamén un xesto político e afectivo.
Na casa dos Martínez sempre houbo esa defensa do vínculo co Brasil e Portugal, a certeza de que hai un idioma compartido que é ponte máis que fronteira. Para eles, editar a Machado en galego non é traducilo, senón devolvelo a unha familia de palabras que o recoñece. No fondo, este libro é tamén un pacto interxeracional: pai e filla que se entenden na mesma fala e na mesma ironía.
Porque se algo aprendeu Carlos Paulo nestas décadas de ler e reler a Machado é que o humor é a forma máis seria de dicir verdades sen dar leccións. Machado non foi un moralista, senón un retratista da fraxilidade humana, alguén que fixa no papel o absurdo de sermos tan racionais como parvos.
A quen se achegue a estas páxinas agárdao un feixe de historias grotescas, por veces descarnadas, sempre intelixentes, cun sorriso que se crava no estómago cando a risa pasa. Porque, tras cada parodia, hai unha advertencia: mudamos de traxe, de rúa, de idioma, pero non de manía.
As historias do futuro de Machado de Assis é, en definitiva, moito máis que un libro ben editado: é un diálogo a dúas voces que se prolonga en cada lector disposto a rir e a sospeitar ao mesmo tempo. É un xeito de dicir que hai clásicos que non envellecen mentres alguén os lea en voz alta e outro escoite. E, sobre todo, é a proba de que, cando un pai e unha filla se sentan a falar de literatura, o pasado e o futuro poden caber nun mesmo café.
