Non sei se habería algunha época posterior ao Neolítico na que non se tivera a sensación de estar a vivir unha crise existencial, un momento histórico. Imaxino que non, que, ao cabo, a historia non é máis que unha sucesión precisamente diso, de momentos históricos. Incluído o actual, dende logo.
Un momento, o presente, no que esa idea de atravesar unha liña vermella, de camiñar polo fío da navalla –habitual, xa digo-, ven acompañada pola presión da urxencia, das presas que van acelerando o ritmo ao que se moven o mundo e a sociedade. Có que o resultado pode chegar a ser o que vemos: desorientación, confusión e angustia. Confusión sobre o que está a pasar, e desorientación e angustia polo incerto futuro, que cada vez é máis difícil de prever.
E, nesta situación, unha reacción normal e comprensible, aínda que indesexable, é a exaltación. Unha exaltación que xurde da ansiedade, da falta de certezas e do medo, e que é facilmente visible ao noso redor e visiblemente prexudicial. Unha exaltación que conduce á xa tan manida polarización das opinións, do debate público en xeral, e do debate político en particular.
O debate político non nos gusta, defráudanos, desprezámolo por simple, por falso, por electoralista, por pouco construtivo, por infantil ou por non ser máis que unha hipócrita posta en escena, un espectáculo para manternos entretidos mentres, na intimidade, deciden o que lles convén. E desconfiamos del e dos seus protagonistas, que temos por mentireiros, manipuladores ou directamente incapaces e incompetentes.
Sen embargo, eu son un convencido de que, nunha democracia, os políticos que temos son un reflexo das nosas propias limitacións, e os gobernantes acaban sendo os que nos merecemos. Que as imperfeccións do sistema, innegables como son, non serven de escusa: se os nosos representantes son eses é porque non os botamos nin facemos nada por atopar mellores alternativas. E penso que o asunto do debate público, do diálogo político, non é unha excepción.
As nosas discusións, as persoais, as que temos no traballo, na casa, na rúa ou en redes sociais, son, en xeral, unha mostra case perfecta de canto erro pode un cometer nun debate: ideas preconcibidas e inmutables; uso de datos parciais, dubidosos ou directamente falsos; impermeabilidade total aos dos nosos rivais, ou directamente xordeira ás súas intervencións; conclusións precipitadas e infundadas, e unha tendencia irrefreable a dar ou quitar a razón en función, non dos argumentos, por suposto, senón de quen di as cousas. É dicir, a actitude é de todo menos boa: falamos sen saber, e sen querer saber.
E a iso hai que lle engadir un defecto xeneralizado incluso entre xente seria e ben intencionada. Trátase dese erro consistente en explicar un feito en función dun so factor, ou duns poucos, e descartar tódolos demais. Normalmente, porque é o aspecto que se coñece, ou o que interesa, ou simplemente o que convén ás nosas teses. E xa digo que, mesmo cando hai boa intención, é unha limitación habitual escoller unha causa e centrar toda a discusión nela, coma se non houbera sempre, sexa o que sexa o analizado, múltiples variables a ter en conta. Porque a realidade é sempre máis complexa do que nos gustaría.
Ben, pois todo iso, nin máis nin menos, é o que fan os políticos, os partidos, os cargos elixidos. E fano por dúas cousas, penso eu. Por un lado, porque son coma nós; ou, mellor dito, porque son nós. Coas mesmas limitacións, os mesmos impulsos e a mesma cultura, de media. Por outro –e aquí quería chegar eu hoxe-, porque é o que lles pedimos: queremos que baixen ao barro e pelexen ao noso lado.
Escollan a noticia estrela que queiran dos últimos días: o caso Pegasus, unha sentencia xudicial controvertida –aínda que sexa en Ultramar- ou, por suposto, o último comunicado de guerra. Esixímoslles aos políticos, e esíxenllo por nós os medios de comunicación, unha opinión, unha resposta, un apoio ou unha crítica, ou toda unha análise de fondo, xa! Inmediatamente! Pero alguén pensa, de verdade, que á media hora de saberse o das escoitas, por exemplo, hai alguén en disposición de dicir algo con xeito?
Estámoslles a pedir o imposible, carnaza, calquera cousa que alimente o lume do pseudo debate público. Que nos dean a razón ou nos dean razóns, unha vez máis, para indignarnos. E mentres non o fan –e despois tamén-, xa imos nos quentando o ambiente, montando explicacións, elucubrando sen ter nin idea e asegurando burradas.
Temos a idea inxenua de que os políticos terían que ser os mellores, uns elixidos que nos levaran polo bo camiño ata onde queremos estar. Pero a realidade é ben distinta. De feito, é a contraria: somos nós, o resto, a sociedade en conxunto, os que temos que ser bos e obrigalos a eles a selo, a estar á nosa altura.
E só cando non lles vallan os trucos de charlatán, o xogar ao despiste e a demagoxia, porque enfronte teñan un público esixente que non os admita, deixarán de usalos.
A política dun país non depende de ter sorte coa oferta: depende da demanda.