Temos na casa ese todopoderoso utensilio de cociña, a Thermomix. E usámola moito. Con ela todo é doado e nada pode saír mal, sempre que posúas unhas mínimas competencias dixitais.
De cativo lin todos os libros de Guillermo Brown, o personaxe de Richmal Crompton, aquel neno dun pobo inglés que, co seu grupo de amigos, os Proscritos, cometía barbaridades tales como roubar o pudin da sobremesa. Aínda teño a colección enteira na casa, ignorada polos seus potenciais lectores. E lembro unha historia na que unha muller da cidade alugaba unha casiña na vila para pasar unha tempada, soa, cociñando. Dicía que quería aprender o que querían dicir cando falaban dun pouco de sal, canto era un chisco de pementa, ou que significaba exactamente media culler de café. Aquelo, xa de pequeno, pareceume asombroso e refinado.
Hai pouco descubrín que un dos accesorios do noso robot é un xogo de medidas de aceiro, nomeadas: culler, culleriña, media culleriña, cuarto de culleriña e chisco. Exactas. Tamén trae unha paletiña para rasalas. Co que, naturalmente, xa non hai lugar para o erro e, naturalmente tamén, acabou a subxectividade na cociña, que deixa así de ser un arte cun toque persoal para converterse nunha técnica con instrucións precisas.
Pensei na inglesa que pasara unha quincena no pobo dos Proscritos, aquela muller tan feliz durante uns días naquel cottage, que acabara por facerse amiga de Guillermo e todo, e que hoxe xa non tería motivos para ir, porque xa non habería nada que aprender. Pobre.
Vivimos un momento de cambio, de transformación case vertixinosa do mundo, da sociedade, en multitude de eidos. Todos cantos escriben e opinan sobre política, ciencia, tecnoloxía, socioloxía, economía ou xeoestratexia téñeno claro. Estamos nun punto de inflexión, disque. Aínda que non sei eu se habería algunha época ao longo da Historia na que a xente non sentise que a súa tamén era unha etapa decisiva, tamén un punto de inflexión; outro máis no medio dunha liña continua deles. En calquera caso, parece haber motivos para considerar que algo importante e novo está a pasar: para cociñar dependo da miña conexión a internet; fago a compra dende a miña butaca; na escola xa non se poden mandar traballos para a casa, porque os fai o Chat GPT; aféctanos directamente a fame no Sahel; as nosas emisións de gases están deixando sen terra aos habitantes dalgunhas illas polinesias; temos unha guerra das de toda a vida, con canóns e tanques, nas nosas fronteiras, e China espertou e parece estar a confirmar a premonición de Napoleón, cando dixo que o mundo tremería.
E todo iso tan desasosegante coincide, non por casualidade, cun momento de desencanto coa política en xeral e coa democracia en particular. Cun momento de preocupante pouca fe no noso sistema, de falta de confianza nos seus mecanismos e nos seus protagonistas, de peche, que xa empezou a ter consecuencias. Unha é un clásico destas situacións: a viraxe cara a alternativas que, coma sempre, ofrecen respostas rápidas e sinxelas e preséntanse como salvadoras, como provedoras, sobre todo, de seguridades. Outra tamén é típica: o desinterese polos asuntos públicos, que leva a desentenderse deles e deixarllos aos demais.
Nestas eleccións municipais, en Ferrol había 54.734 persoas censadas. Delas, 23.415 non votaron. É dicir: máis de vinte tres mil adultos decidiron (salvo excepcións) non participar. O primeiro que pensei ao sabelo foi como ningún partido era capaz de mobilizalos: se se xuntaran e presentaran unha candidatura, gañaban por ampla maioría absoluta! Pero despois fixen unha lectura máis ampla do síntoma, que coido que ten pouco que ver cos partidos e moito co sistema, menos co menú que coa alimentación.
Hai anos estiven na directiva dunha asociación veciñal dun barrio. Serviume, entre outras cousas, para constatar o escaso interese dos veciños polas asociacións, a súa case nula participación. Unha das consecuencias, naturalmente, era a nosa falta de representatividade. Nós, como as demais AVV, podíamos ter magníficas ideas, facer ben as cousas e pelexar con gañas por as causas correctas, pero o que non tiñamos era a lexitimidade que nos tería dado o apoio do barrio. Podíamos ser una boa asociación –e creo que o éramos-, pero o que era dubidoso era que fósemos veciñais. Podíamos dicir cousas moi razoables e axeitadas, pero o que non podíamos era considerarnos voceiros de ninguén, se apenas tiñamos (nin nós nin case ningunha outra) a ninguén detrás. A que se supoñía que era a base teórica de todo aquelo fallaba.
Á democracia pásalle o mesmo: se non hai participación, toda a base falla. E iso non é só un problema teórico. As cousas poden chegar a ir ben; poderíamos ter sorte e contar con políticos xenerosos e honrados, traballadores e capaces. Pero parece demasiada sorte. O normal será ter o que merezamos, obter uns resultados á altura da nosa escasa implicación. É un problema práctico e tanxible.
Ao decidir non tomar parte nel, renunciamos a ser os protagonistas do sistema e conformámonos co papel de clientes. E nin sequera uns clientes importantes, dos que hai que escoitar. Optamos por non decidir, e deciden por nós. Non hai representatividade nin lexitimidade, e falan por nós, pero sen nós. Fan o que queren, e aderézano un pouco; e ao que podemos aspirar, como moito, é a elixir o prato que menos nos desgusta dun menú que non pensamos nós.
Hai motivos para estar desorientados. Mesmo para ter medo. A exactitude das culleres da Thermomix poden, ironicamente, desacougarnos. Todo cambia, e é doado sentirse superado. Como é doado perder a fe na política e nos políticos, a fe nisto que temos. Sobran razóns para o escepticismo. A verdade é que sempre sobran.
E, sen embargo, non nolo podemos permitir. Non podemos mirar para outro lado. Entre outras cousas, polo que dixo Arnold Toynbee na súa famosa frase: “O maior castigo dos que non se interesan pola política é que serán gobernados polos que si o fan”.
Se chegamos á conclusión de que non vale a pena e decidimos que non é cousa nosa, teremos o que nos toque. O que non teremos, sen dúbida, será democracia. E convén non esquecer o que dixo dela outro inglés, un tal Winston: “É a peor forma de goberno, sen contar todas as demais”.