Con este título, e co subtítulo: “Como os ricos eluden impostos e como facerlles pagar”, a editorial Taurus, publicou en xaneiro de 2021, un suxestivo libro escrito por Emmanuel Saez e Gabriel Zucman, catedráticos de Economía da Universidade de California, Berkeley. No devandito libro reflexiónase sobre o sistema fiscal americano, defendendo que hai que dedicar tempo a explicar por que son importantes os impostos, e que todo país democrático debe debater o tamaño apropiado da súa Administración pública e o grao ideal de progresividade tributaria.
Aborda cuestións que tamén están no debate político fiscal en España, pero as que non se lle dedica tempo, nin contraste de ideas, non ámbito público, senón que se despacha moitas veces con descualificacións e ruído nos medios, o que non axuda a aumentar a conciencia fiscal dos cidadáns. A continuación, irei expoñendo de forma sintética algunhas afirmacións e comentarios que se recollen ao longo do libro e que nos poden servir para reflexionar e debater sobre a tributación no noso país.
Evasión ou elusión de impostos
Coa globalización económica, xorden novas lagoas xurídicas explotadas polas empresas multinacionais, ou a espiral da competencia fiscal internacional, que levou aos países para reducir unha tras outra as súas taxas impositivas. A maioría das nacións viron aumentar a desigualdade e diminuír a progresividade tributaria nun contexto de evasión fiscal crecente e competencia impositiva sen molestias. Grazas á proliferación das transaccións intragrupo nas multinacionais, efectuadas a prezos manipulados, os beneficios altos acaban rexistrándose nas filiais domiciliadas en paraísos fiscais no estranxeiro, nos que os tipos impositivos son baixos. As catro grandes firmas de contabilidade (Deloitte, E&Y, KPMG, PricewaterhouseCoopers) fan accesibles por todo o mundo a elusión dos impostos.
Existe evasión de impostos na base da pirámide de rendas, basicamente evasión do pago do IVE mediante o emprego de transaccións en efectivo, e de impostos sobre os salarios, por exemplo, no caso dos traballadores por conta propia. Pero os ricos poden contar coa industria da evasión fiscal para que lles axude a eludir as súas obrigacións fiscais. Evaden o pago de impostos e son sometidos a taxas impositivas mais baixas que a ningún outro grupo social.
Debate sobre impostos progresivos sobre a renda ou impostos sobre o consumo
Os países europeos dependen moito do imposto sobre o valor engadido (IVE), unha taxa sobre o consumo que, dado que os ricos aforran máis, afecta de forma desproporcionada aos pobres. Os impostos sobre as vendas e os especiais son extremadamente regresivos. Unha importante porcentaxe do gasto de consumo global dos ricos son servizos que en gran medida están exentos de impostos.
O imposto sobre a renda pasou a ser un gravame que favorece explicitamente as rendas do capital sobre as do traballo. Os dividendos, intereses, etc., beneficiáronse de tipos reducidos, ao redor do 20% como máximo. As rendas do capital grávanse cada vez menos; o traballo, cada vez máis. Infinidade de ricos poden reclasificar os seus salarios altamente gravados como renda do capital lixeiramente gravado.
Sobre a imposición de Impostos aos beneficios extraordinarios das grandes empresas
Durante a Primeira Guerra Mundial, en USA co desexo de impedir a especulación de guerra, impúxose durante o conflito un imposto ao exceso de ganancias, que en principio afectaba exclusivamente á industria de municións, e logo cando USA entra na guerra en abril de 1917 fíxose extensivo a todas as empresas. Todos os beneficios obtidos polas corporacións por encima dunha taxa de retorno do 8% sobre o seu capital tanxible (edificios, fábricas, maquinaria, etc.) considerábanse anormais. As ganancias anormais gravábanse con tipos progresivos de ata un 80% en 1918.
Gravame sobre a riqueza no século XXI
A maneira adecuada de gravar a riqueza no século XXI consta de tres ingredientes esenciais e complementarios: un imposto progresivo sobre a renda, un imposto sobre sociedades e un imposto progresivo sobre a riqueza. É necesario un Imposto de Sociedades cun tipo adecuado, polo menos un tipo efectivo do 25%, e asignar os beneficios das grandes corporacións aos lugares onde realizan as súas vendas.
Un imposto progresivo sobre a riqueza fai que os ultrarricos contribúan cunha cantidade que reflicta a súa verdadeira capacidade de pago. Moitas persoas posúen unha riqueza considerable, á vez que teñen unha renda impoñible baixa. A teoría do goteo ou do efecto derrame, en virtude da cal as fortunas dos ricos acaban por filtrase ata o resto da sociedade, non está contrastada pola realidade. Mais ben o incremento da riqueza dos mais ricos non beneficiou ao resto da poboación, senón que, de feito, produciuse a expensas da clase traballadora.
Warren Buffett ten unha fortuna que supera os 50.000 millóns de dólares, e recoñece paga poucos impostos. En 2015 pagou 1,8 millóns de dólares. Cun imposto sobre a riqueza a un tipo do 2% sobre as fortunas superiores a 50 millóns de dólares e un 3% por encima dos 1000 millóns, Buffett pagaría ao redor de 1800 millóns de dólares ao ano. Un cálculo semellante podiamos realizalo con algúns dos ultrarricos españois, que tamén saben e sabemos, que pagan poucos impostos.
Remato cunha aseveración recollida nas primeiras páxinas do libro: O que fai prosperar ás comunidades non é a batalla campal, senón a cooperación e a acción colectiva. Sen impostos non hai cooperación, nin prosperidade nin destino común; non hai nin tan sequera unha nación que necesite un presidente.
