El can de palleiro, símbolo del patrimonio natural y cultural de Galicia, se encuentra en un momento clave para su recuperación. Desde 2002, el Club Raza Can de Palleiro trabaja intensamente para salvar esta raza que, pese a contar con 2.500 ejemplares, mil de ellos nacidos en los últimos cinco años, todavía está en peligro de extinción.
Daniel Conde, presidente del club, explica los logros alcanzados y los retos que aún enfrenta esta raza, convertida en un símbolo de orgullo gallego y que, pese a estar en plena recuperación, se enfrenta a obstáculos como la interpretación de la Ley de Bienestar Animal.
Más de dos décadas de trabajo
«O club leva traballando dende 2002: empezamos con arredor de cen cans localizados e foi un traballo lento, de ir localizando exemplares por toda Galicia, comprobando a súa orixe as características da raza. Agora temos unha poboación de 2.500 cans», destaca Conde. Este crecimiento, especialmente notable en los últimos cinco años, se debe al aumento del reconocimiento social de la raza. «Dende 2016, cando Gadis fixo o anuncio, houbo un pequeno punto de inflexión, pero foi nos últimos cinco anos cando realmente medramos».
Para evitar problemas de consanguinidad, el club realiza controles rigurosos controles de ADN para verificar el origen de los ejemplares. «Agora, todos os cachorros inscritos no estudo xenealóxico están sometidos a probas de ADN para garantir que son fillos dos seus pais rexistrados. Témolo todo moi controlado, dende o nacemento ata a entrega dos cans a novos propietarios».

El procedimiento para adoptar se puede realizar a través de la web del Club Raza Can de Palleiro, donde los interesados deben detallar qué condiciones de vida le ofrecerán al perro. A día de hoy se pueden adoptar con tres de los cuatro colores de capa: alobada, negra o canela, la más habitual. A pesar del esfuerzo de recuperación, la cuarta capa, la color chocolate, está «prácticamente extinta» tras la muerte de uno de los últimos ejemplares. En todo caso, se conservan muestras de semen y ADN.
La Ley de Bienestar Animal, un reto para la cría artesanal
La Ley de Bienestar Animal, que entró en vigor en 2023, presenta un desafío importante para la supervivencia de la raza. «É unha lei moi necesaria, pero semella que, por descoido, non contempla as razas autóctonas ou en perigo de extinción como a nosa», explica Conde. La normativa exige que todos los criadores sean profesionales, lo que entra en conflicto con el modelo de cría artesanal promovido por el club.
«Na nosa raza os criadores son persoas que teñen unha ou dúas camadas na vida, non para sacar rendemento económico, senón porque lles gusta a raza. Antes de entregar un cachorro, un xuíz revisa a camada para garantir as condicións hixiénicas e sanitarias. É un modelo moi controlado, pero a lei non o contempla». Esta situación ha generado preocupación entre los criadores y reducido el número de camadas, lo que ha incrementado las listas de espera para conseguir un cachorro.

Así el club está en conversaciones con la Xunta de Galicia para que el can de palleiro y razas autóctonas de otras comunidades sean incluidas dentro de una categoría especial en la ley. «Estamos solicitando que quede por escrito unha protección específica para estas razas, co respaldo das administracións públicas: Non pode ser que unha lei pensada para o benestar animal nos impida seguir traballando por esta raza».
Una raza polivalente: del pastoreo al rescate
Históricamente utilizado para el pastoreo y la guarda, el can de palleiro fue relegado a partir de los años 50 y 60, cuando se extendió tanto importación de otras razas como la creencia de que eran más aptos para estas tareas. Sin embargo, el can de palleiro no sólo se confirma como un excelente perro pastor, sino que también está demostrando nuevas capacidades en ámbitos como el rescate, la guía para personas con discapacidad visual y el trabajo policial.
«Bica, un exemplar adestrado para buscar persoas que se licenciu o pasado ano coa Garda Civil, está dando resultados moi positivos: o can de palleiro está máis adaptado á orografía galega que outras razas máis empregadas para labores policiais como o pastor alemán ou o malinois, que se cansan rapidamente en montes con toxos e silveiras», apunta Conde.
“👮🏻♀️🐕 En el mundo de la Guardia Civil, hay héroes con cuatro patas.
Bica 🐕🐾es la primera perra en las FFCCSS de la raza autóctona gallega denominada “Can de Palleiro” que se está adiestrando para la búsqueda de personas vivas.#GuardiaCivil #FuerzaCanina #BúsquedayRescate pic.twitter.com/heoUDF6HXZ
— Guardia Civil A Coruña 🇪🇸 (@GCivilCoruna) November 9, 2023
Además, algunos ejemplares han comenzado a ser entrenados por la ONCE como perros guía. «É un can dócil, pode ser desconfiado ao principio pero é moi fácil de ensinar. A ONCE xa solicitou varios exemplares para adestrar e estamos demostrando que a nosa raza é igual ou mellor que outras como o labrador ou o golden».
Otros ejemplares están siendo utilizados por la Policía Nacional, como una perra recientemente destinada a la búsqueda de drogas y dinero. «É importante que se coñezan estas capacidades: durante anos menosprezouse ó can de palleiro, pero agora estase demostrando que é unha raza versátil e con moito potencial».
Recuperar el orgullo
Para Conde, la historia y la recuperación del can de palleiro va mucho más allá de un proyecto canino. «É un reflexo do que nos pasou como sociedade. Durante anos pensouse que o de fóra era mellor: pastores alemáns, border collies… Pero agora estamos volvendo valorar o noso. O can de palleiro evolucionou aquí, adaptándose ao noso hábitat, á nosa orografía e aos nosos animais».
De hecho, estudios recientes indican que su estilo de pastoreo es menos agresivo, lo que reduce el estrés del ganado y mejora su productividad. «Estamos intentando demostrar científicamente que o can de palleiro é máis amable no pastoreo. Non fai o ‘gripping’ agresivo doutras razas, empuxa os animais con máis suavidade. É unha raza que foi evolucionando co paso dos anos».
Un futuro por escribir
A pesar de los logros alcanzados, el club es consciente de que queda mucho por hacer. «Hai vinte anos a raza estaba desaparecida, pero con moito esforzo conseguimos chegar ata aquí. Agora o obxectivo é estabilizar a poboación e facer do can de palleiro o can habitual de Galicia».
Con todo, Conde hace un llamamiento a las administraciones y a la sociedad gallega. «Non é só unha raza de can. É un símbolo do noso patrimonio e un motivo de orgullo. Se todos traballamos xuntos, podemos garantir que o can de palleiro non só sobreviva, senón que prospere como parte da nosa identidade».
El futuro del can de palleiro depende de que su historia y valor sean reconocidos y protegidos. Y, como destaca Conde, «é hora de sentirnos orgullosos do que é noso».